‘Zonder parate kennis is het internet een verzameling kattenplaatjes’, was één van de reacties op mijn pleidooi voor parate kennis in de informatiemaatschappij. De Onderwijsenquete die het Algemeen Dagblad publiceerde op 17 oktober wijst nu, bij nadere beschouwing, de weg naar een verklaring over het waarom van die afnemende interesse voor schijnbaar nutteloze kennis.
Het onderzoek van het AD is de moeite waard om kennis van te nemen. Het AD legde 85.000 ouders een aantal stellingen en vragen voor.
Interessant is bijvoorbeeld dat ouders een belangrijke opvoedende taak weggelegd zien voor het onderwijs. Zeven op de tien respondenten pleit voor een vak ‘omgangsvormen’. Staatssecretaris Dekker vindt in een reactie dat scholen weliswaar een opvoedende taak hebben, maar dat niet alles op het bordje van de school thuis hoort: ‘er is ook een verantwoordelijk voor ouders’. Een juiste reactie dunkt mij.
Ik wil graag twee andere vragen uit het onderzoek naar voren halen. Die vragen sluiten nauw aan op mijn blog van 3 oktober j.l., dat ging over het belang van parate kennis in de informatiemaatschappij. Dit artikel neemt stelling tegen een advies van het Platform Onderwijs 2032, dat stelt dat parate kennis niet meer van belang is, omdat tegenwoordig alle informatie online te vinden is. Wie wil weten waarom dat onzin is, leze het artikel.
Welke vakken mogen weg
De twee vragen uit het AD Schoolonderzoek die ik naar voren wil halen geef ik hieronder weer:
Onderzoek AD
De antwoorden op deze vraag riepen bij de Goudse historicus Paul Abels deze puntige reactie op:
Arm land: ouders willen op school geen culturele vorming, geen godsdienstonderricht en geen klassieke talen. De toekomst is aan de tokkies
— Paul H.A.M. Abels (@PaulHAMabels) October 17, 2015
José Ortega y Gasset
Door die opmerking zag ik plotseling het verband met een boek dat ik deze zomervakantie had gelezen: ‘De opstand van de massamens’, van de Spaanse filosoof José Ortega y Gasset. Een boek dat iedereen die nadenkt over de richting waarin onze samenleving zich beweegt zou moeten lezen.
Eerst even kijken naar de antwoorden van de Nederlandse ouders; daarna wordt het verband met de visie van José Ortega y Gasset direct duidelijk.
Welke vakken mogen van de ouders weg? In het basisonderwijs: drama en godsdienst/levensbeschouwing. In het voortgezet onderwijs: klassieke taken, godsdienst/levensbeschouwing, culturele en kunstzinnige vorming.
Inderdaad is de observatie van Abels terecht: het zijn zonder uitzondering vakken met een culturele component. Vakken waarin ons cultureel erfgoed op de nieuwe generatie wordt overgedragen. We zijn ons kennelijk niet (meer) bewust van het belang van kennis over deze onderwerpen.
Hoe komt dit?
Daarop heet José Ortega y Gasset een antwoord geformuleerd, en hij deed dit al in de jaren 1930. Zijn boek is dit jaar heruitgegeven bij Lemniscaat in een nieuwe vertaling.
De opstand van de massamens
Ik zal proberen een beknopte samenvatting te geven van Ortega’s visie.
Sinds de industriële revolutie en de opkomst van de liberale westerse economie, is het welvaartspeil van de Europeaan gestegen tot een hoogte die uniek is in de geschiedenis. Zaken die nu voor vrijwel iedereen normaal zijn: sanitair, een dagelijkse voedzame maaltijd, verwarming, transportmiddelen, toegang tot informatie, deze zaken waren in voorbije eeuwen alleen weggelegd voor de happy few. Voor de aristocratie.
Al deze verworvenheden zijn nu ter beschikking gekomen van de massamens.
De massamens bedient zich gretig van het comfort en de genoegens, die voorheen alleen weggelegd waren voor een select gezelschap. Met daaraan gekoppeld ook allerhande democratische rechten. Men zou kunnen zeggen dat de massa is geëmancipeerd. Er heeft op alle vlakken een enorme nivellering plaatsgevonden.
De gemiddelde mens ziet zich omgeven door een wereld van overvloed, medicijnen, zorgzame overheden en comfortabele rechten.
Wat hij niet ziet, is hoeveel moeite het kost om deze verworvenheden te ontwikkelen en in stand te houden. Dat komt omdat hij zijn positie als vanzelfsprekend ervaart. En dat komt weer omdat het comfort zo massaal aanwezig is, in tegenstelling tot daarvoor, toen de elite doordrongen was van de unieke positie die zij had, omdat juist armoede de norm was.
Verwend kind
De waarden en idealen uit vroeger eeuwen zijn voor hem verloren gegaan. De vanzelfsprekendheid van zijn positie leidt ertoe dat hij zich bijna nergens toe verplicht voelt, en alleen maar oog heeft voor zijn rechten. In zekere zin gedraagt hij zich als een verwend kind. Hij leeft voor zijn plezier en erkent geen autoriteit.
De massamens is niet per se onopgeleid. Zelfs in de wetenschap ziet José Ortega y Gasset de gevolgen van de opkomst van de massamens: door de enorme toename van de hoeveelheid kennis, ziet iedere generatie van wetenschappers zich gedwongen zijn werkterrein verder te verkleinen. Wetenschappers weten steeds meer van steeds minder. Specialisatie is de norm. Wetenschappers dragen bij aan de ontwikkeling van hun eigen vakgebied, maar zij overzien -doelbewust- niet meer de hele encyclopedie van kennis. Dat beschouwen zij maar als dilettantisme.
Wie Ortega gelezen heeft, verbaast zich niet meer over de antwoorden die het AD kreeg op zijn enquête.
Hier is de massamens aan het woord.
We hebben veel te danken aan cultuur en levensbeschouwing. Alles, durf ik wel enigszins gechargeerd te stellen.
Maar dat feit is niet direct meer zichtbaar voor de moderne mens. En het nut ervan is niet meer direct zichtbaar. En dus ook niet het belang om je daarin te verdiepen.
Ook het advies van het Platform Onderwijs 2032 valt zo, met het gedachtegoed van José Ortega y Gasset als achterliggend filosofisch kader, op zijn plek.
Zo komt de beschaving tot stilstand. Een samenleving die de band kwijt is met de wortels waaruit die beschaving wordt gevoed, kan niet groeien.
En dit is dan een tweede reden om in het onderwijs veel aandacht te blijven geven aan dat pakket ‘nutteloze kennis’, ook wel aangeduid met het woord eruditie.
Ga naar: Over leven en werk van Erasmus
Waardeer dit artikel!
Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan! Zo help je deze website in stand houden. Steun fasol.nl met een donatie op NL87ASNB8821079104 t.n.v. Antiquariaat Fasol, onder vermelding van ‘Donatie fasol.nl’.
