‘Ik ben weer naar onze verlaten woning geweest. Aan de weg bij Lommen stond een schildwacht, die ons de toegang tot onze woning belette. Ik zag van onze binnenplaats een auto afrijden. Hij had onze wasketel en een kinderledikant bij ons opgeladen. Een andere soldaat kwam uit onze woning en toonde een zijner kameraden een onzer schilderstukken, welke hij uit de lijst gesneden had. Uit alle woningen zag men sjouwen met beddengoed, ledikanten, matrassen, meubels.’
De Duitsers de bad guys, de geallieerden de good guys: dat is het geïdealiseerde, zwart-witte beeld van de Tweede Wereldoorlog. Dat zich tussen zwart en wit nog allerlei schakeringen bevinden, wordt voor het gemak wel eens vergeten. Wie het oorlogsdagboek van Piet van Els (Wanssum 1897 – Wanssum 1958) leest, raakt doordrongen van het bestaan van grote grijze gebieden. Het dagboek van de bedrijfsdirecteur van Landbouwbelang Wanssum nuanceert het gekoesterde beeld: niet alle Duitsers zijn slecht, niet alle geallieerden zijn goed.
Zo zijn de soldaten uit bovenstaand fragment die Van Els woning leegroven, anders dan misschien gedacht, geen Duitsers maar Engelsen. En als Van Els na zijn deportatie naar Duitsland binnen twee dagen alweer terug is in Wanssum, is dat mede te danken aan de welwillendheid die hij hier en daar ontmoet bij Duitse autoriteiten.
Daar staat overigens ook een hele hoop tegenover dat het bestaande beeld wél bevestigt: de gruwelijke omstandigheden in de wagons waarin de bij razzia’s opgepakte Noord-Limburgers naar Duitsland worden vervoerd, het meenemen door de Duitse Wehrmacht van allerlei privébezittingen (‘2 rijwielen met luchtbanden, 3 rijwielen met volle banden, 1 kartouw, 1 ketting, 2 beddelakens, 5 kippen, 1 zaag, 1 bijl, ± 3000 kg. kolen, briketten, brandhout, 1 trechter, 2 varkens elk 90 kg.’), sigaretten en chocola uitdelende Tommy’s, uiterst behulpzame en meelevende Amerikanen en Engelsen.
Het oorlogsdagboek van Piet van Els werd bijna zeventig jaar na dato door kleinzoon Peter Fasol geredigeerd, van een passende context voorzien en in april van dit jaar in boekvorm uitgegeven. Het bestrijkt de periode tussen september 1944 en juni 1945. Een periode waarin het leven van Van Els, zijn echtgenote en hun tien kinderen volledig op zijn kop kwam te staan.
Een greep uit de elkaar snel opvolgende gebeurtenissen: opvang van geëvacueerden en onderduikers, Duitsers op de terugtocht die de grote silo van het Landbouwbelang tot ontploffing brengen, deportatie naar Duitsland gevolgd door een onverwacht snelle terugkeer, bevrijding door de Engelsen, Wanssum in de frontlinie, evacuatie naar achtereenvolgens Oploo, Vortum-Mullem en Oirlo, maandenlang wachten op de terugkeer naar de leeggeroofde woning in Wanssum.
Van Els beschrijft het allemaal, meestal nuchter en zakelijk, soms emotioneel. Dit laatste is bijvoorbeeld het geval wanneer hij verhaalt over zijn deportatie. In niets verhullende termen schetst hij de mensonterende toestanden tijdens het transport van honderden Noord-Limburgse mannen naar Duitsland. Ook het dilemma waarvoor hij op een gegeven moment tijdens dat transport komt te staan – vluchten dan wel zijn gewond geraakte neef bijstaan –, maakt hij knap navoelbaar. Schrijnend om te lezen is verder hoe weinig welkom Van Els en zijn gezin zich voelen op de eerste vier adressen waar ze als evacués verblijven.
Dat Van Els zijn dagboek niet laat eindigen bij de bevrijding maakt het des te interessanter. Zo wordt nog maar eens bevestigd dat restauratie van de vooroorlogse verhoudingen hoge prioriteit genoot na de bevrijding. Als op 22 december 1944 (nauwelijks een maand na de bevrijding) regionale landbouwautoriteiten in Horst vergaderen, tekent Van Els uit de mond van Leonard Debije, de pastoor van Hegelsom en latere pastoor-deken van Horst, op: ‘We behoren het verenigingsleven katholiek op te bouwen. Het oude systeem van katholieke organisatie dient te verrijzen met tijdelijk karakter. Eenheidsbonden mogen voorlopig niet gesteund worden.’
Na de publicatie van het dagboek van Piet van Els hoeven de (regionale) geschiedenisboeken niet te worden herschreven. Maar Dorp aan de frontlinie bevat meer dan voldoende waardevolle aanvullingen op en nuanceringen van het bestaande beeld om de uitgave te rechtvaardigen.
Deze boekbespreking werd gepubliceerd in ‘Info LGOG Kring Ter Horst’, augustus 2014.
Bestel nu Dorp aan de frontlinie. Oorlogsdagboek van Piet van Els (104 p. ISBN 978 94 625 4814 5).
Het dagboek is ook verkrijgbaar in de boekhandel en via de bekende webwinkels. Prijs: € 14,50.
Ga naar: Dorp aan de frontlinie
Waardeer dit artikel!
Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan! Zo help je deze website in stand houden. Steun fasol.nl met een donatie op NL87ASNB8821079104 t.n.v. Antiquariaat Fasol, onder vermelding van ‘Donatie fasol.nl’.