Eind oktober 1991 vaardigde President Menem van Argentinië een decreet uit met als doel vergaande liberalisering van de Argentijnse economie. De maatregelen behelsden een vrijwel totale deregulering van de economie door onder andere het opheffen van alle restricties, quota en belemmeringen voor de import en export en ambtelijke voorschriften voor het bedrijfsleven. Verder werd overgegaan tot verkoop van verliesgevende staatsbedrijven en opheffing van kunstmatig hooggehouden prijzen.
Tengevolge hiervan wordt een daling van de lonen in de agrarische sector en kleine industrie verwacht, alsmede prijsdalingen. Het besluit past in het kader van Menems verkiezingsbelofte tot een privatiseringsprogramma. De maatregelen waren nodig voor aanmoediging van import en export, goedkopere en betere produkten en daling van grondstofprijzen, aldus Menem.
Dit stuk wil ingaan op de vraag wat de problemen zijn waarvoor de Argentijnse maatregelen een oplossing willen zijn, alsmede op het kader dat aan deze denkwijze ten grondslag ligt.
Argentijnse liberalisering in een tripolaire wereldeconomie
Door liberalisering van de wereldhandel (GATT) zijn een aantal nieuwe problemen ontstaan: in zwakkere landen werd het binnenlandse sociale evenwicht verstoord, er ontstonden nieuw protectionisme, economisch regionalisme en non-liberale nationale structuren (Gilpin, p. 229).
Rood schetst in De Volkskrant van 23-11-1991 een tripolaire wereldeconomie, bestaande uit de polen Verenigde Staten, Japan en Duitsland/EG. In tegenstelling tot multilaterale vrijhandel behelst dit systeem bilateralisme en regionalisering. Hij ziet dit bestel als de keerzijde van het einde van de Amerikaanse economische hegemonie. Economieën die niet met deze drie polen kunnen meekomen, zullen hun welvaart en later ook machtspositie zien aangetast. Eigenbelang staat in de huidige situatie dus voorop, en bilateraal kan de eigen machtspositie het best worden ingezet.
Argentinië is rijk aan grondstoffen, maar bleef onsuccesvol wegens starheid van sociale en politieke omstandigheden. Het ligt in de periferie van de economische kerngebieden. Het land heeft de derde grootste buitenlandse schuld ter wereld, $ 48 Miljard dollar (Gilpin, p. 317). De economische regionalisatie die plaatsvindt (Europa, Pacific) gaat aan Argentinië voorbij. (Gilpin, p. 400). Ook de Argentijnse schuld zelf speelt hierbij een rol (Gilpin, p. 407).
Rood ziet als mogelijkheden voor de buitenstaanders: aansluiting bij een van de polen (cf. EVA/EG), of zelf regionale verbanden aangaan. Voorts hebben crediteurs al vaak aangedrongen op een meer naar buiten gericht economisch beleid, teneinde de schuldproblemen op te lossen (Gilpin, p. 325). Het ziet ernaar uit dat Argentinië om te beginnen voor deze laatste optie heeft gekozen.
De Argentijnse liberalisering in de spanning tussen de twee sociale ordeningsprincipes: staat en markt
Het ordeningsprincipe van de staat is gebaseerd op territorialiteit, loyaliteit en exclusiviteit. De staatsgrenzen zijn de basis van nationale autonomie en politieke eenheid. De staat wil controle op het proces van economische groei en kapitaalaccumulatie.
De markt daarentegen is gebaseerd op integratie, contractuele relaties en vergrotende interdependentie van kopers en verkopers. Voor de markt is verwijdering van politieke en andere obstakels ten behoeve van het prijsmechanisme noodzakelijk. Ze wil plaatsing van economische activiteit daar waar de opbrengst het grootst is. (Gilpin, p. 10-11)
In de liberale opvatting doen de voordelen van internationale verspreiding van arbeid markten ontstaan, een argument dus om de markt vrij te maken. Bovendien is de wereldmarkteconomie voor nationale economieën een groeimotor; wereldhandel moet dus bevorderd worden (Gilpin, p. 12-14). De sleutel tot economische ontwikkeling is de capaciteit van de economie om zich om te vormen in antwoord op veranderende omstandigheden. Het falen van onontwikkelde landen is volgens liberalen méér gelegen in hun sociale en politieke systemen dan in de werking van de markt. Men moet derhalve agressief op de wereldmarkt opereren (cf. Zuid-Korea, Singapore, Taiwan en Hong Kong). Export- en integratiebevordering is dan ook van groot belang (Gilpin, p. 267-268).
Zowel de liberale theorie van de duale economie als de Marxistische theorie van het Modern World System (MWS) laten zien dat economische integratie behalve noodzakelijk ook onvermijdelijk is. In de theorie van de duale economieën bestaat de economie uit twee sectoren, een moderne sector (efficiënt en geïntegreerd) en een traditionele (lokaal, autarkisch) De traditionele sector wordt langzaam opgenomen in de moderne sector (Gilpin, p. 66-67). De theorie van het MWS wordt gesteld dat geen economisch beleid mogelijk kan zijn los van de wereldeconomie. Elk land zit in de wereldeconomie gevangen. Een perifeer ‘soft’ land kan geen weerstand bieden aan externe marktfactoren en de eigen economie niet beheersen (Gilpin, p.71). Argentinië is dus sterk beïnvloedbaar.
Conclusie
De Argentijnse problemen bestaan met name uit hun extreem hoge buitenlandse schuld. De oplossing die Menem opteert, draagt een overduidelijk liberaal signatuur. Er is overeenkomst met het Amerikaanse Baker-Plan uit 1985: lan-den met grote schulden werd geadviseerd hun economieën open te stellen voor handel en buitenlandse investeringen, de overheidsrol te verkleinen door privatisering, en markt-aanvoer georiënteerd beleid te voeren (Gilpin, p. 326). Een belangrijk gevolg dat Gilpin verwacht is vergrote regionalisering van de wereldeconomie: Latijns-Amerika als zorg van de VS, Oost-Europa als zorg van de EG en Zuidoost-Azië als zorg van Japan (Gilpin, p. 327).
Gebruikte literatuur:
– Robert Gilpin: The Political Economy of International Relations, Princeton 1987
– Redactioneel: Argentinië liberaliseert economie, NRC Handelsblad 1-11-1991
– J.Q.Th. Rood: In tripolaire wereldeconomie is vrijhandel een illusie, De Volkskrant 23-11-1991
Paper in het kader van de studie Geschiedenis van de Internationale Betrekkingen, Universiteit Utrecht, december 1991.
Waardeer dit artikel!
Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan! Zo help je deze website in stand houden. Steun fasol.nl met een donatie op NL87ASNB8821079104 t.n.v. Antiquariaat Fasol, onder vermelding van ‘Donatie fasol.nl’.