Onder de zinspreuk ’those who shaped the 20th Century’ wil de TV-documentaireserie Portraits of Power de carrière in beeld brengen van zes grote wereldleiders uit de periode van de Tweede Wereldoorlog en de jaren ’50. Er zijn afleveringen geproduceerd over Stalin, Churchill, Roosevelt, De Gaulle, Mao Zhe Dong en onderhavige over Hitler. Deze aflevering draagt als ondertitel ’the road to revenge’.
Dit stuk wil na een korte inhoudelijke samenvatting van het gebodene ingaan op de structuur, presentatie, didactische waarde, objectiviteit, historische waarde en publieksdoelgroep. Het zal afsluiten met een conclusie aangaande de vraag of deze documentaire geschikt is als educatief middel om eventueel uit te zenden op televisie.
Inhoudelijke samenvatting.
Hitlers streven naar macht is mislukt. In Hitlers opvatting was Duitse macht = Duits recht. Optreden in de Eerste Wereldoorlog, en tijdens de instabiele Weimar-Republiek. Staatsgreep van de jaren ’20, gevangenschap en enkele onderwerpen uit Mein Kampf, zoals Lebensraum, Leiderschap en de rassenleer. Hitler als geniaal massapsycholoog. Hitlers jodenhaat. Joden waren een makkelijke prooi. Nazi-pogroms uit de jaren ’30. In 1933 werd hij kanselier. De zuivering van de SA-top.
Massabijeenkomsten. Hitlers manier van spreken. De NSDAP werd een ‘nette’ partij. Militaire herrijzenis van Duitsland. Bezetting Rijnland, Anschluß, Tsjechoslowakije, Polen. Invasie Frankrijk. Battle of Britain. Pact met USSR. Operatie Barbarossa. Oorlogsverklaring aan VS. Duitse verliezen. De Holocaust. Vernietiging van Europa. Hitlers zelfmoord.
Structuur.
Het materiaal wordt in chronologische volgorde gepresenteerd. Zo nu en dan verschijnt een heer in beeld (die helaas anoniem blijft) die een résumé geeft en conclusies trekt.
Presentatie.
De film duurt veertig minuten. Alle filmmateriaal is uit de tijd van de oorlog. Dit maakt de documentaire visueel aantrekkelijk. Het commentaar is van Henry Fonda.
Didactische waarde.
Het onderwerp wordt op een tamelijk oppervlakkige wijze uiteengezet. De conclusies die getrokken worden zijn veelal iets te voor de hand liggend. Het is opvallend dat voor iedere gebeurtenis meestal volstaan wordt met het geven van één verklaring. Op deze wijze wordt de zaak gepresenteerd als een opeenvolging van feiten die met elkaar in rechtlijnig verband staan. Een treffend voorbeeld: gezegd wordt dat in de laatste oorlogsfase waarin Duitsland aan de verliezende hand is, de omstandigheden voor de Joden (in de kampen) sterk verslechterden. Dit wordt op een zodanige manier met elkaar in verband gebracht dat het lijkt alsof het tweede logisch uit het eerste volgde. De film krijgt hiermee een ’typisch’ Amerikaans (snel en oppervlakkig) signatuur.
Objectiviteit.
Dan ga ik nu over op de vraag naar de inhoudelijke keuze van het materiaal, en de objectiviteit en de teneur van de commentaren. Verreweg de meeste aandacht wordt gegeven aan het politieke en militaire verhaal van Hitlers opkomst en ondergang. We krijgen derhalve vele beelden te zien van parades, militaire acties, toespraken van Hitler etcetera. Naar schatting wordt meer dan driekwart van de duur van de film hiermee volgemaakt. Over andere zaken krijgen we veel minder te zien. Bijvoorbeeld de jodenvervolging: in het begin wordt ongeveer twee minuten ingegaan op de pogroms uit de jaren ’30. Hierna vernemen we niets meer over de Joden, tot het moment dat ik in de vorige paragraaf noemde. We zien een Duitse propagandafilm waarin het publiek voorgehouden werd dat de Joden het goed hadden in de kampen. De commentator vertelt dat niet bekend is welke bedoeling deze film gehad heeft. Waarom neemt men hem dan op in de film? Vervolgens zien we gedurende ongeveer dertig seconden gruwelijke beelden uit de concentratiekampen. In verhouding tot de aandacht die wordt besteed aan het leed dat de Duitsers zelf leden in de oorlog is dit bijzonder weinig. Misschien willen de makers wel iets té objectief zijn. De verhoudingen in het algemeen tussen de glamour van Hitlers politieke loopbaan en het leed dat hij teweegbracht is enigszins zoek.
Een tweede opmerking betreft de herkomst van het materiaal. Logisch is dat de meerderheid hiervan van Duitse origine is. Echter, om nu bijvoorbeeld de Battle of Britain uitsluitend aan de hand van Duits propagandamateriaal te illustreren, getuigt wellicht van een iets te eenzijdige materiaalkeuze.
Historische waarde.
In antwoord op de vragen: is het getoonde materiaal zeldzaam? Voegt de documentaire iets toe aan de kennis die we hadden? hetvolgende: prijzenswaardig is dat de film zoveel authentiek materiaal bevat. Persoonlijk kan ik niet veel zeggen over de zeldzaamheid van het materiaal, maar veel fragmenten zag ik voor het eerst.
Inhoudelijk is de documentaire niet bijzonder kennisvergrotend. De conclusies die in de film worden aangeboden zijn overbekend en vaak sterk vereenvoudigd. Ook het ‘wetenschappelijk commentaar’ van de anonieme historicus kan hieraan niet veel veranderen. De historische waarde is dan ook gelegen in het feit dat men nu wellicht eenvoudiger aan bepaalde (zeldzame?) beelden kan komen die dan eventueel door historici geanalyseerd zullen worden.
Publieksdoelgroep.
Welk publiek zal geïnteresseerd zijn in een documentaire als deze? De documentaire zal wellicht interessant gevonden worden door mensen die erg weinig van het onderwerp afweten, of die uit liefhebberij (in tegenstelling tot wetenschap) geïnteresseerd zijn in de Tweede Wereldoorlog.
Conclusie.
Men kan vraagtekens plaatsen bij de vraag naar de geschiktheid voor uitzending op televisie door een zichzelf op objectieve informatievoorziening toeleggende omroep van deze documentaire. Voor omroepen als TELEAC of de VPRO zal hij waarschijnlijk ongeschikt worden gevonden. Wellicht zouden omroepen als RTL 4 of de TROS uitzending overwegen.
Recensie van een documentaire over Adolf Hitler. Paper in het kader van de studie Geschiedenis van de Internationale Betrekkingen, Universiteit Utrecht, februari 1992.
Waardeer dit artikel!

Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan! Zo help je deze website in stand houden. Steun fasol.nl met een donatie op NL87ASNB8821079104 t.n.v. Antiquariaat Fasol, onder vermelding van ‘Donatie fasol.nl’.
Geef een reactie