Een 17e eeuws boek uit het familiebezit van de familie Fasol uit Valkenswaard is de aanleiding voor herinneringen en een studie op het raakvlak van bibliofilie, genealogie en topografie.

HET LEVEN, DEUGDEN EN DE MIRAKELEN VAN DEN

H. PETRUS DE ALCANTARA

BELIJDER VAN HET ORDRE DER MINDER-BROEDERS

BESCHREVEN DOOR F. HENRICUS DE PAPE

Verciert met vele kopere platen.

Bij Michiel Cnobbaert, in S.Peeter t’ ANTWERPEN.

 Anno 1669

APPROBATIE

Datum te Antwerpen den 13. September 1669

A. Van den Eede, Libr. Censor

Een hagiografie in de Kromstraat

Het gebedenboek uit 1669 van 10 bij 15 cm werd in varkensleer gebonden en verkeert in een niet optimale, maar wel originele staat. De genoemde versiering met koperen platen is verdwenen. De eeuwen hebben hun tol geëist. Op een der schutbladen hebben vorige eigenaars namen (onleesbaar) geschreven. Het gebedenboek werd in de jaren ’50 door mevrouw Rens van Ham aan mijn moeder geschonken, die mij heeft opgedragen het te bewaren.

Familie van Ham

Broer en zusters Van Ham (Hein, Rens, Anna en Marie) woonden schuin tegenover ons huis in de Kromstraat. Later werd hun boerderij (kad.perceel 526) omgebouwd tot 3 woonhuizen voor de kinderen Jonkers (EMA  Hoeve). Ik heb in het gebedenboek een oude foto gelegd van boer Hein van Ham, staande op zijn erf met een stevig boerenpaard. Op de achtergrond zien we huize Fasol (Kromstraat 8) en daarnaast de Openbare Lagere School van mijn vader. Het spijt mij te moeten zeggen dat het paard niet gewillig was: het werd, ten aanhore van mijn nieuwsgierige kinderoren, vaak breedvoerig uitgevloekt.

Hein van Ham met paard.

Dat laat onverlet dat Rens tijdens het oogsten de hele Kroniek van Handel zong ter ere van de Lieve Vrouw! Vanouds had de familie Van Ham in Valkenswaard aanzien en heeft er vele jaren belangrijke functies vervuld. Bronnen melden sedert het midden van de 16^e eeuw dat ze actief waren als herbergier, valkenier, landbouwer, winkelier en schepen. Hoe lang generaties Van Ham in de Kromstraat hun boerenbedrijf gehad hebben, is mij niet bekend. Gemeld wordt dat ze woonden in de Haagstraat en Het Dorp. Na het verval van de valkerij, vanaf de Franse Revolutie, verdienden ze de kost met gewone beroepen in de landbouw en als ondernemer. Vergelijk de geschiedenis van de familie Mollen. Vermeldenswaard is de naam van Hendrik van Ham die in 1720 zijn beroep uitoefende in herberg in De Sleutel.

Kerckacker of Kerckendries

In ieder geval is de reconstructie van het gebied, zoals het beschreven wordt in de studie van Jo Bots en Hennie Mélotte (“Van Wedert tot Valkenswaard” 1977) zeer interessant; zie pagina 118 etc. Het beschreven gebied was eigendom van de Abt van Echternach. Willibrordus zegende in 712 het kerkje van Waalre in. In die tijd liepen door Valkenswaard twee wegen van oost naar west: de Cromstraet van Dorp naar Deelshurk en de Dommelschen Dyck naar Dommelen. Van noord naar zuid gaat een weg van Waalre naar Valkenswaard: de Kerckwech. Aan de Cromstraet lag een kerkelijk domein, een schildvormig perceel van 1,5 ha groot, omgeven  door grachten, wallen en paden.

Het perceel in eigendom van de abdij van Echternach, ongeveer in de vorm van een bisschopsmijter.

Het perceel (genaamd Kerckacker of Kerckendries) en de daarop staande woning was juridisch een tiendvrij leengoed in eigendom van de Abt van Echternach (reeds van vóór 1471 tot 1793). De dienstdoende priester voor Valkenswaard woonde er op de pastorie. In 1793 werd het perceel aan de Kromstraat deels door de kerkmeesters van Valkenswaard aangekocht en er werd in dat jaar een nieuwe pastorie gebouwd op het heer Herbrechs gelaech (deel van het domein); zie NBr Plaatsnamen Valkenswaard HM 1979 pag.164. Zie kadastrale kaart perceel DO118 e.a.

Zelfstandige parochiekerk

Voor gebruik van het kerkdomein aan de Cromstraet waren jaarlijks penningen verschuldigd aan kerk en parochie van Waalre. Op de Kerckendries stond een eerste kerkgebouw, ontstaan na splitsing der beide parochies. Het kerkgebouw had een priesterkoor en een toren. Zie HM pag.120, afb.54.

De kerk in de Kerckendries.

Zie ter vergelijking Hendrik Verhees pag.94 van een soortgelijke kerk te Hulsel. In 1413 noemt het schepenprotocol de Parochia de Wedert met name. En in 1425 noemt Lucas van Eijk zich bij testament vicaris van de parochiekerk in Waalre en Wedart. Meer dan 10 priesters woonden in de loop der tijd aan de Kromstraat.

Schuurkerk

In 1497 ontstaat het initiatief voor een grotere kerk, groter ook dan die van Waalre. Deze wordt in 1500 in gebruik genomen en toegewijd aan de H. Nicolaus. Tot 1860 ligt de  nieuwe parochiekerk aan de Kerckweg in de Kerkakker.

De kerk wordt bediend vanuit de pastorie aan de Kromstraat, nog steeds gelegen op het tiendvrije leengoed van de Abt van Echternach. De reformatie bleef in Valkenswaard niet onopgemerkt. In 1656 draagt pastoor Tielmanus Tielens de kerk in de Kerkakkers over aan de protestanten. De schuurkerk op de Kerckendries wordt weer in gebruik genomen. Tot 1798, toen pastoor Anthony Hurx de kerk aan de Kerkakkers terugkreeg voor de katholieke eredienst. De schuurkerk raakt dan stilaan in verval.

Geboortegrond

In die pastorie (kad.perceel DO 118), die gebouwd werd in 1793, hebben later mijn ouders met hun jong gezin tijdelijk gewoond. Broer Tiny (1932) werd er geboren. Mijn ouders bouwden hun latere woonhuis oostelijk van de pastorie (kad.perceel 120 gedeeltelijk). Na mijn geboorte in 1937 in het Carolus-ziekenhuis aan de Oranje-Nassaustraat, bracht ik op dat voormalige leengoed van de Abt van Echternach de eerste 30 jaren van mijn leven door.

Een gebedenboek voor de nabuur?

De hagiografie van de eerder genoemde heilige Petrus de Alcantara is een uitgave uit 1669. Het is de tijd dat de katholieke eredienst in Valkenswaard noodgedwongen werd gehouden in de noodkerk aan de Kromstraat. En tegenover die noodkerk en pastorie lag dus de boerderij van de familie Van Ham. Eigenlijk als naaste buur van de pastoor, die door Echternach vrijgesteld was van het betalen van tienden. De vraag blijft onopgelost: hoe komt dat stichtelijke heiligenleven in een boerendressoir aan de Kromstraat terecht? Naar mag worden aangenomen uit oud familiebezit van de aanzienlijke familie Van Ham.

Ga naar: Kerkakkers

Waardeer dit artikel!

Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan! Zo help je deze website in stand houden. Steun fasol.nl met een donatie op NL87ASNB8821079104 t.n.v. Antiquariaat Fasol, onder vermelding van ‘Donatie fasol.nl’.